Para pavarësisë (1870-1912)
Për historianin anglez të shekullit XVIII, Edward Gibbon, Shqipëria "shihet me sy të lirë nga Italia, por njihet më pak se brendësitë e Amerikës" (within sight of Italy but less known than the interior of America).
“Zbulimi” i Shqipërisë në një moment historik relativisht të vonë, nuk do të thotë se nuk kanë ekzistuar rreth saj dëshmi, përshkrime dhe raporte më të hershme nga udhëtarë, diplomatë apo misionarë. Këto vise dhe njerëzit e saj, dikur të njohur mirë në lashtësi dhe në mesjetë, ‘gradualisht u dëbuan nga kujtesa e Perëndimit për t’u “rizbular” nga e para diku në fund të shekullit XVIII’, nëse perifrazojmë historianen Maria Todorova.
Shqipëria osmane e fundshekullit XVIII ishte e ndarë në “principata gati të pavarura të dyervet veziriale, (Bushatllinjtë, Ali Pasha, Kurt Pasha, etj.); më e njohur historia e Pashait të Janinës, më pak ajo e Bushatllinjve, tepër pak ajo e të tjerëve,” shkruante albanologu Giuseppe (Zef) Valentini.
Këto pashallëqe të lulëzuara zgjuan një frymë pavarësie prej Stambollit, por duke ruajtur një shpirt integralisht osman.
Pavarësisht fundit të tyre në fillimet e shekullit XIX, siç thotë Konica “shqiptarët u ngjallën, u bashkuan dhe u ndien një komb nën sundimin e vezirëve’. Mesi i shekullit XIX për shqiptarët ishte një periudhë reaksioni dhe shqetësimesh kundër përpjekjeve centralizuese dhe kinse reformuese të Stambollit. Në këtë kohë, shenjat e para të lindjes së vetëdijes kombëtare po shfaqeshin jashtë atdheut, duke shënuar edhe fillimin e Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Të ndikuar nga idetë iluministe, ideologët e Rilindjes shpejtuan të përhapnin kulturën, dijen, arsimin, me qëllim ngjizjen e ‘shpirtit kombëtar’ dhe nxjerrjen e shqiptarëve nga prapambetja kulturore. Nën sundimin turk, shkrimi dhe këndimi shqip përbënin krim kundër shtetit, ndaj lufta e rilindësve ishte mbi të gjitha për gjuhën. Ata ishin të vetëdijshëm se filli bashkues i myslimanëve, ortodoksëve dhe katolikëve shqiptarë ishte gjuha.
Kështu, shqiptarët në fundshekullin XIX kishin hyrë në një fazë paragatimi kombëtar, e cila kulmoi me Lidhjen e Prizrenit (1878). Kjo ligë e krerëve të krahinave të ndryshme shqiptare kundërshtoi vendimet e Kongresit të Berlinit dhe i bëri rezistencë të armatosur copëtimit të trojeve shqiptare. Lidhja e Prizrenit mund të konsiderohet si prologu i lëvizjeve të mëdha drejt pavarësimit. Ndërsa faza përmbyllëse e veprimit shqiptar për shkëputje nga Perandoria Osmane lidhet me fitoren e Revolucionit xhonturk të vitit 1908.
Premtimet që xhonturqit u bënë popujve të shtypur për t’iu dhënë lirinë, barazinë dhe drejtësinë, u siguruan atyre përkrahjen e qarqeve politike të kombeve të ndryshme të Perandorisë, veçanërisht të shqiptarëve, të cilët ishin mbështetësit kryesorë të këtij revolucioni. Kontradiktat e mëvonshme shqiptaro-xhonturke çuan në kryengritjet e mëdha të viteve 1910-1912 dhe shthurjen e mëtejshme të Perandorisë Osmane.
Në përfundim të Luftës Ballkanike (tetor 1912 – maj 1913) ishte krijuar një Shqipëri e pavarur, ndërsa Perandoria Osmane kishte humbur pothuajse të gjitha territoret e saj në Europë.
Koleksioni i fotove, veç vlerave etnografike përmban shkrepje të panjohura të disa prej eksponentëve kryesorë të lëvizjes për pavarësi, pamje të qyteteve shqiptare në kapërcyell të shekullit, ushtarakë osmanë, çeta kryengritësish, si dhe ngjarje politike dhe kulturore të papublikuara më parë.
Të gjitha imazhet publikohen për herë të parë nga “Fototeka.al”.
Për historianin anglez të shekullit XVIII, Edward Gibbon, Shqipëria "shihet me sy të lirë nga Italia, por njihet më pak se brendësitë e Amerikës" (within sight of Italy but less known than the interior of America).
“Zbulimi” i Shqipërisë në një moment historik relativisht të vonë, nuk do të thotë se nuk kanë ekzistuar rreth saj dëshmi, përshkrime dhe raporte më të hershme nga udhëtarë, diplomatë apo misionarë. Këto vise dhe njerëzit e saj, dikur të njohur mirë në lashtësi dhe në mesjetë, ‘gradualisht u dëbuan nga kujtesa e Perëndimit për t’u “rizbular” nga e para diku në fund të shekullit XVIII’, nëse perifrazojmë historianen Maria Todorova.
Shqipëria osmane e fundshekullit XVIII ishte e ndarë në “principata gati të pavarura të dyervet veziriale, (Bushatllinjtë, Ali Pasha, Kurt Pasha, etj.); më e njohur historia e Pashait të Janinës, më pak ajo e Bushatllinjve, tepër pak ajo e të tjerëve,” shkruante albanologu Giuseppe (Zef) Valentini.
Këto pashallëqe të lulëzuara zgjuan një frymë pavarësie prej Stambollit, por duke ruajtur një shpirt integralisht osman.
Pavarësisht fundit të tyre në fillimet e shekullit XIX, siç thotë Konica “shqiptarët u ngjallën, u bashkuan dhe u ndien një komb nën sundimin e vezirëve’. Mesi i shekullit XIX për shqiptarët ishte një periudhë reaksioni dhe shqetësimesh kundër përpjekjeve centralizuese dhe kinse reformuese të Stambollit. Në këtë kohë, shenjat e para të lindjes së vetëdijes kombëtare po shfaqeshin jashtë atdheut, duke shënuar edhe fillimin e Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Të ndikuar nga idetë iluministe, ideologët e Rilindjes shpejtuan të përhapnin kulturën, dijen, arsimin, me qëllim ngjizjen e ‘shpirtit kombëtar’ dhe nxjerrjen e shqiptarëve nga prapambetja kulturore. Nën sundimin turk, shkrimi dhe këndimi shqip përbënin krim kundër shtetit, ndaj lufta e rilindësve ishte mbi të gjitha për gjuhën. Ata ishin të vetëdijshëm se filli bashkues i myslimanëve, ortodoksëve dhe katolikëve shqiptarë ishte gjuha.
Kështu, shqiptarët në fundshekullin XIX kishin hyrë në një fazë paragatimi kombëtar, e cila kulmoi me Lidhjen e Prizrenit (1878). Kjo ligë e krerëve të krahinave të ndryshme shqiptare kundërshtoi vendimet e Kongresit të Berlinit dhe i bëri rezistencë të armatosur copëtimit të trojeve shqiptare. Lidhja e Prizrenit mund të konsiderohet si prologu i lëvizjeve të mëdha drejt pavarësimit. Ndërsa faza përmbyllëse e veprimit shqiptar për shkëputje nga Perandoria Osmane lidhet me fitoren e Revolucionit xhonturk të vitit 1908.
Premtimet që xhonturqit u bënë popujve të shtypur për t’iu dhënë lirinë, barazinë dhe drejtësinë, u siguruan atyre përkrahjen e qarqeve politike të kombeve të ndryshme të Perandorisë, veçanërisht të shqiptarëve, të cilët ishin mbështetësit kryesorë të këtij revolucioni. Kontradiktat e mëvonshme shqiptaro-xhonturke çuan në kryengritjet e mëdha të viteve 1910-1912 dhe shthurjen e mëtejshme të Perandorisë Osmane.
Në përfundim të Luftës Ballkanike (tetor 1912 – maj 1913) ishte krijuar një Shqipëri e pavarur, ndërsa Perandoria Osmane kishte humbur pothuajse të gjitha territoret e saj në Europë.
Koleksioni i fotove, veç vlerave etnografike përmban shkrepje të panjohura të disa prej eksponentëve kryesorë të lëvizjes për pavarësi, pamje të qyteteve shqiptare në kapërcyell të shekullit, ushtarakë osmanë, çeta kryengritësish, si dhe ngjarje politike dhe kulturore të papublikuara më parë.
Të gjitha imazhet publikohen për herë të parë nga “Fototeka.al”.